Dürtü Kontrol Bozukluklari

Dürtü kontrol bozukluğu (DKB), kişinin zarar vereceğini bilmesine rağmen bir davranışı engelleyememesiyle karakterize edilen bir ruhsal bozukluktur. Bu eylemler genellikle öncesinde artan bir gerginlik ve sonrasında kısa süreli bir rahatlama ile seyreder. Ancak eylem sonrası pişmanlık, suçluluk ya da utanç duyguları sık görülür.

Son yıllarda teknolojik gelişmeler ve internet erişiminin yaygınlaşmasıyla birlikte DKB sıklığında belirgin bir artış gözlenmektedir. Özellikle online kumar, alışveriş, sosyal medya, pornografi ve borsa işlemleri gibi sınırsız erişim alanları dürtüsel davranışları tetikleyebilir.
Bu nedenle DKB artık sadece klinik bir sorun değil, toplumsal bir ruh sağlığı problemi olarak da değerlendirilmektedir.

Dürtü Kontrol Bozukluğunun Temel Özellikleri

Bir davranışın dürtüsel olarak sınıflandırılabilmesi için şu aşamalar tipiktir:

• Dürtü Öncesi: Kişi içsel bir gerilim, heyecan veya huzursuzluk hisseder.
• Eylem Sırasında: Davranış gerçekleştirildiğinde kısa süreli bir haz, rahatlama veya ödül hissi yaşanır.
• Eylem Sonrası: Pişmanlık, suçluluk, utanç veya kendini küçümseme duyguları ortaya çıkar.

Bu döngü tekrarlandıkça dürtüsel davranış kalıcı bir alışkanlığa dönüşebilir ve kişinin sosyal, mesleki ve ailevi yaşamını olumsuz etkiler.

Dürtüsellik Nedir?

Dürtüsellik, kişinin kendine ya da çevresine zarar verme potansiyeli taşıyan bir isteği engelleyememesidir.
Dürtüsel bireyler genellikle:

• Ani kararlar alır,
• Sonuçları düşünmeden hareket eder,
• Risk alma eğilimindedir,
• Sabırsız ve dışa dönük davranışlar sergiler.

Dürtüsellik birçok psikiyatrik bozukluğun da parçasıdır. Borderline kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), madde bağımlılığı, tıkınırcasına yeme bozukluğu ve bipolar bozukluk dürtüselliğin sık görüldüğü tablolardır.

Dürtü Kontrol Bozukluklarının Türleri

Aralıklı Patlayıcı Bozukluk (APB)

Kişi öfkesini kontrol edemez, ani ve orantısız agresif tepkiler verir. Bu ataklar genellikle 30 dakikadan kısa sürer ve ardından yoğun pişmanlık hissi görülür. APB genellikle ergenlik döneminde başlar, erkeklerde daha sık görülür ve anksiyete, madde kullanımı gibi bozukluklarla birlikte olabilir. Tedavide bilişsel-davranışçı terapi (BDT) ve antidepresanlar (SSGİ’ler) en sık kullanılan yöntemlerdir.

Kendine Zarar Verme Davranışları

Bu bozuklukta kişi ölme amacı taşımadan kendi bedenine zarar verir (örneğin, kesme, yakma, vurma gibi). Davranış öncesi yoğun bir gerilim, eylem sırasında kısa bir rahatlama ve ardından pişmanlık görülür. Genellikle borderline kişilik bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu veya çocukluk dönemi istismarı ile ilişkilidir. Tedavide duygusal düzenleme becerilerini artıran psikoterapiler ve SSGİ tedavileri etkilidir.

Cinsel Kompulsiyonlar

Cinsel dürtüler üzerinde kontrol kaybı ile karakterizedir. Bu durum parafililer (örneğin teşhircilik, fetişizm, pedofili) veya kompulsif cinsel davranışlar şeklinde olabilir. Kişi cinsel düşünce veya eylemlerini durduramaz, bu davranışlar sosyal ya da mesleki işlevselliği bozabilir. Tedavide psikoterapi, ilaç tedavisi ve bazı durumlarda davranışçı müdahaleler bir arada uygulanır.

Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (Binge Eating Disorder)

Kısa sürede çok miktarda yemek yeme ve ardından suçluluk hissiyle karakterizedir. Yeme eylemi sırasında haz alınsa da sonrasında pişmanlık ve utanç görülür. Bu davranış dürtü kontrol bozukluklarına benzer bir şekilde gerilim ve duygusal stresin azaltılması amacıyla gerçekleşir. Tedavide bilişsel davranışçı terapi, beslenme düzenlemesi ve gerekirse farmakoterapi uygulanır.

Trikotillomani (Saç Yolma Bozukluğu)

Kişi tekrarlayan biçimde saçını, kirpik veya kaşlarını yolma dürtüsünü engelleyemez. Davranış sonrası geçici bir rahatlama hissedilir. Zamanla görünüm bozulduğu için sosyal izolasyon ve düşük benlik saygısı gelişebilir. Tedavide alışkanlık tersine çevirme terapisi ve SSGİ ilaçlar yararlı bulunmuştur.

Kleptomani (Çalma Dürtüsü)

Kleptomani, kişinin ihtiyacı olmayan veya maddi değeri önemsiz eşyaları çalma dürtüsüne karşı koyamamasıdır.
Çalma eylemi öncesinde gerginlik, sonrasında ise kısa süreli haz hissi vardır.
Bu durum madde bağımlılığı veya duygudurum bozuklukları ile ilişkili olabilir.
Tedavide naltrekson gibi opioid antagonistleri, davranışçı terapiler ve antidepresanlar kullanılabilir.

Kompulsif Alışveriş

Kompulsif alışveriş, bireyin satın alma dürtülerini kontrol edememesi ve alışverişin stresle baş etme yöntemi haline gelmesidir. Genellikle depresyon ve anksiyete ile ilişkilidir. Alışveriş sonrası kısa süreli bir rahatlama hissedilse de suçluluk ve finansal problemler sık görülür. Tedavide bilişsel davranışçı terapi, duygudurum düzenleyici ilaçlar ve finansal farkındalık eğitimi birlikte uygulanır.

Dürtü Kontrol Bozukluklarının Ortak Özellikleri

• Kontrol kaybı
• Kısa süreli haz veya rahatlama
• Eylem sonrası suçluluk veya utanç
• Tekrarlayıcı döngü
• Sosyal, mesleki veya hukuki sorunlar

Bu döngü tekrarladıkça kişi üzerinde kontrol duygusunu yitirir, davranışlar bağımlılık benzeri bir tablo oluşturur.

Tedavi Yaklaşımları

Dürtü kontrol bozukluklarının tedavisinde bütüncül bir yaklaşım gereklidir:

1. Psikoterapi:
   Bilişsel-davranışçı terapi (BDT), duygu düzenleme terapisi, farkındalık temelli yaklaşımlar ve grup terapileri etkilidir.

2. İlaç Tedavisi:
    

3. Psikoeğitim ve Aile Desteği:
   Aile üyelerinin bilgilendirilmesi, tetikleyicilerin tanınması ve stres yönetimi teknikleri uzun vadeli iyileşme için önemlidir.

Dürtü kontrol bozuklukları, bireyin yaşam kalitesini, ilişkilerini ve işlevselliğini derinden etkileyebilen ciddi psikiyatrik durumlardır. Erken tanı ve uygun tedaviyle kişi dürtüsel davranışları kontrol etmeyi öğrenebilir ve yaşam kalitesini artırabilir. Uzm. Dr. Turan Çetin tarafından Kadıköy Suadiye’de yürütülen klinik değerlendirmeler, her bireyin kişisel özelliklerine uygun tedavi planı oluşturulmasını amaçlamaktadır.